Verwachting vastgoedmarkt
Wie op zoek was naar een marktverwachting voor de Nederlandse vastgoedsector, werd goed bediend door Ellen Waals, een van de sprekers tijdens het congres. Als hoofd Business Development Corporate Solutions bij JLL ziet ze wat er in landen gebeurt die reeds herstellende zijn van de eerste besmettingsgolf. Waals schetste een realistisch beeld van een mogelijk herstel, waarin de verwachting is dat Nederland de crisis in een V of U vorm weer uit komt. In doorzichten naar manieren waarop de gebouwde omgeving, met name het kantoor, later weer gebruikt kunnen worden geeft Waals aan dat de behoefte naar een kantoor als ontmoetingsplek blijft. Voor de kantorenmarkt geldt dat de dynamiek gaat veranderen naar een markt met weinig vraag en veel aanbod. Als we iets moeten leren van de coronacrisis is het dat flexibiliteit essentieel is.
De post-corona maatschappij
Aanvullend hierop gaf Ben van Berkel zijn visie op een wereld die leert leven met covid-19. Van Berkel deed onder andere onderzoek aan Harvard naar de manieren waarop mensen zich bewegen in de stad. Er zijn volop kansen om elkaar veilig te ontmoeten in de stad, als je zorgvuldig kijkt naar functiemenging en openbare ruimte. Juist dat veilige ontmoeten is de sleutel tot een post-corona maatschappij. Veiligheid, kwaliteit, aanwezigheid van groen en het zien van mensen dragen in grote mate bij aan de mentale gezondheid van mensen. Om ontmoeting en tegelijkertijd spreiding van mensen tegen te gaan, is mixed use vastgoed onontbeerlijk, aldus de ontwerper van de Erasmusbrug. Dit stimuleert beweging en verhindert concentratie van mensen in tijd en ruimte. Het slim ontwerpen aan routing door gebouwen en openbare ruimte is nu belangrijker dan ooit.
Woningbouw: zorgen en verwachtingen
Wat er moet gebeuren met de ambities voor de woningbouw was de grootste terugkerende vraag tijdens het congres. Het afsluitende gesprek bood, door de verschillende perspectieven van de sprekers, een mooi inzicht in de zorgen en verwachtingen voor deze urgente opgave. Waar de actieve rol van de overheid door iedereen werd gezien als grootste kans voor herstel en versnelling, leek het grootste probleempunt de investeringsbereidheid van beleggers en de voorwaarden die zij stellen.
Wethouder Yasin Torunoglu is optimistisch over de kansen voor betaalbare woningbouw de komende jaren. De oververhitting van de markt zorgde ervoor dat de business case voor middeldure woningen lastig was. Dit ligt nu anders, krijgt hij terug van ontwikkelaars die in zijn gemeente actief zijn. Door een succesvolle transitie naar digitaal werken is daarnaast de afgelopen maanden geen terugloop geweest in vergunningsaanvragen en lopende projecten.
Vanuit de financiering verschoof het gesprek naar de ambities voor de woningbouw. In de markt is afgelopen tijd veel gemord over de stapeling van eisen die door gemeentes aan ontwikkelingen gesteld worden. Naast duurzaam moet ook alles binnenstedelijk, terwijl juist daar de aantallen en betaalbaarheid al onder druk staan. Hoe moet dat de komende tijd? Bart van Breukelen ziet als bestuursvoorzitter van een groot infra-, bouw- en ontwikkelbedrijf waar de druk het hoogst is. Betaalbaarheid is een combinatie van bouwprijs en programma van eisen zo stelt hij. Hij voorspelt dat de bouwprijs licht zal dalen, maar dat dit door veranderde eisen van beleggers niet veel effect zal hebben. Hij pleitte tijdens het gesprek dan ook hartstochtelijk voor een herwaardering van de randen van de stad. Daar, en niet in het buitengebied, kunnen enorme kwaliteitsslagen gemaakt worden. En tegelijkertijd is hier nog de ruimte om grote aaneengesloten gebieden te ontwikkelen en door middel van repetitie de kosten en risico’s te drukken.
Om dit succesvol te kunnen doen, is wederom de overheid nodig. Zij zou moeten investeren in infrastructuur, openbaar vervoer, openbare ruimte en uitplaatsing van bedrijven die ontwikkelingen in de weg staan. Een heroverweging van investeringen door het rijk is ook wenselijk: hoe kunnen de gelden die nu gereserveerd zijn voor infrastructuur worden aangewend om ook woningbouw te stimuleren?
Roel van de Bilt sloot het gesprek af met de mededeling dat er genoeg geld is in de wereld. Daar ligt het probleem niet. Investeerders willen graag, maar verlangen boven alles naar stabiliteit. En dat geldt ook voor potentiële kopers. Als je stabiliteit en zekerheid kunt bieden, dan is er bereidheid voor langjarig commitment. Voor een succesvol herstel is het dus van vitaal belang dat markt, banken en overheden samen werken om stabiliteit te garanderen.
